Wat is levend verlies?

Jezelf schuldig voelen als je geniet van tijd voor jezelf, ik hoor het veel terug bij mijn coachees en merk het zelf ook op. Want hoe kan ik nou tijd besteden aan de tuin, aan een schoon kippenhok, afspreken met vrienden terwijl mijn vader steeds meer achteruit gaat? En nu mijn vader is overleden: ik denk niet elke dag aan hem, neem ik wel genoeg tijd om te rouwen? 'waarom heb ik nou niet met mijn moeder besproken wat ze aan wilde na haar overlijden..' 'ze is overleden toen ik mijn ogen echt niet langer open kon houden bij het waken, waarom kon ik nou niet wakker blijven?' 'ik moet soms gewoon even het huis uit omdat het me aan vliegt en ik voel me daar schuldig over ondanks dat hij zegt dat ik dit gewoon moet doen' 'heb ik wel genoeg gedaan?' Zomaar een greep uit de gesprekken die ik heb tijdens het wandelcoachen. Schuldgevoel bij rouw & levend verlies. Bijna iedereen heeft er last van, niet iedereen durft het uit te spreken want er zit een soort taboe op schuldgevoel. Er komt schaamte naar voren als je spreekt over je schuldig voelen. Ik weet zelf dat schuldgevoel bij rouw & verlies veel voorkomt. Dat we ons schuldig voelen omdat we van de ander houden. Dat liefde achter dat schuldgevoel zit. Hoe complex soms ook. En dat het uitspreken, erover praten, de lading er deels vanaf haalt. Dat geeft lucht, ruimte. Je bent niet schuldig, je voelt je schuldig. En dat is niet fijn maar wel okee. Voel jij je wel een schuldig en wat doe je dan?

Rituelen bestaan al heel lang, ze markeren een moment van overgang en van verandering. Ik wil het met je hebben over afscheidsrituelen. Iets wat je doet als je afscheid gaat nemen van iemand of doet nadat je al afscheid hebt genomen. Afscheid nemen Er zijn verschillende momenten van afscheid nemen. Het eerste afscheid als iemand komt te overlijden. Afscheid nemen wanneer diegene een laatste rustplaats krijgt. En dan begint je rouwproces Een afscheidsritueel is niet voorbehouden aan de eerste week of weken van rouw. Juist de periode erna, als jij in je rouwproces zit, helpt een passend afscheidsritueel je verder. In elke fase van je rouwproces. En dat maakt een passend afscheidsritueel zo waardevol, het helpt je elke keer een stapje verder. Misschien heb jij heel bewust afscheid genomen. Misschien werd je zo geleefd dat je er wel bij was maar niet echt afscheid hebt genomen. Je voelt het verlies maar omdat er geen duidelijk afscheid is genomen kan je rouwproces niet beginnen. Waarom een afscheidsritueel? Een afscheidsritueel is iets wat je zelf kunt doen, het is zichtbaar. Daarmee ga je uit je hoofd en je gedachten en kom je in beweging. Het creëert duidelijkheid, markeert een overgang van de ene fase naar de andere. Helpt je als het ware om die ene bladzijde om te slaan zodat je naar de volgende bladzijde kan gaan. Wat belangrijk is, is dat je het ritueel niet zomaar doet omwille van het ritueel, maar dat je er bij bent. Heel bewust, in het hier en nu. Dat het past bij jou en past bij degene van wie je afscheid neemt. Waar voldoet een helend afscheidsritueel aan? – Het ritueel heeft een begin. – Je bent op een specifieke plaats of maakt de plek tijdelijk uniek. – Je neemt de tijd. – Je geeft aandacht aan wat of wie er niet meer is. – Je voelt wat er te voelen is. – Je kijkt terug op het verleden. – Je haalt herinneringen op. – Je ervaart waardering (dankbaarheid, liefde, trots, blijdschap) – Je sluit het ritueel af. Ik heb een heel aantal mooie gesprekken gehad met mensen waarin ze hun ritueel deelden. Een greep hieruit: - een brief schrijven om te kunnen uiten wat ze eerder niet kon. Zowel aan zichzelf als aan degene die ze nu zo mist - voordat ze op vakantie gaat een welgemeend: 'nou pap, geniet je weer mee door mijn ogen'? - hij bakt pannenkoeken op belangrijke herinnerings dagen - zij brandt een kaarsje en smudge stick en herdenkt wat er was - als zij een veer vindt met wandelen neemt ze hem mee naar huis en voegt ze hem toe aan een groeiende collectie. De veren doen haar denken aan degene die ze nu moet missen en geven warmte en een gevoel van nabijheid. Wat zou een passend afscheidsritueel voor jou kunnen zijn?